بورس انرژی چیست؟ (معرفی و بررسی انواع بورس انرژی)
مقدمه :
همان طور که میدانیم بورس ایران از شاخههای مختلفی تشکیل میشود که میتوان به بورس کالا، فرابورس، بورس اوراق بهادار (مربوط به خرید و فروش سهام و سایر اوراق بهادار)، بورس آتی کالا و بورس انرژی اشاره کرد. با توجه به راهاندازی بورس انرژی و معاملات بازار بورس انرژی در آن و با توجه به رقابتی نمودن بازار بورس انرژی در ایران و خصوصی سازی گسترده در صنعت نفت، گاز، برق و…، آشنایی با مبانی اقتصادی بازار انرژی و آشنایی با ابزارهای مالی جدید ضرورتی انکار ناپذیر در جهت فعالیت بهتر در این بازارها محسوب میشود.
در این مطلب با بورس انرژی و چگونگی فعالیت در آن بیشتر آشنا خواهید شد.
معرفی بورس انرژی :
شرکت بورس انرژی (سهامی عام) بر اساس قانون بازار اوراق بهادار ایران در سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی تاسیس و در سال ۱۳۹۱ در اداره کل ثبت شرکتها و موسسات غیرتجاری به ثبت رسید. فعالیتهای عملیاتی بورس انرژی در زمینه انجام معاملات نقدی، قرارداد سلف موازی استاندارد، قراردادهای آتی و اختیار معامله و به منظور مرتفع سازی نیازهایی چون خرید و فروش منابع انرژی، تامین مالی برای تولیدکنندگان و تامین منابع انرژی برای توزیع کنندگان و مصرف کنندگان، از همان سال تصویب آغاز به فعالیت نمود. زمانی که صحبت از بورس انرژی است یعنی خبری از معاملات بورسی و فرابورسی شرکتهایی مانند مواد غذایی، سیمان، حمل و نقل، معدنی و فلزی و … نیست و معاملات فقط در حوزه انرژی اعم از نفت، گاز، برق و محصولات پتروشیمی و… انجام میپذیرد.
عرضه کنندگان در بورس انرژی چه کسانی هستند و چه محصولاتی را عرضه میکنند؟
بورس انرژی در حوزه معاملات برق، میعانات گازی، فرآوردههای اصلی نفتی شامل نفت کوره، نفت گاز(گازوئیل)، گاز مایع، نفت سفید، بنزین اکتان ۹۰، سوخت هوایی، رافینت، نیتروژن مایع، قطران و بنزول، انواع حلالها، نفتای سبک و سنگین، آیزوریسایکل، آیزوفید و محصولات پتروشیمی مانند متانول، برش سنگین و انواع گازها، پذیرش ۳۹ نیروگاه تولید نیروی برق و همچنین قراردادهای سلف موازی استاندارد برای تأمین مالی فعالان حوزه انرژی از جمله وزارت نفت، پالایشگاه ستاره نفت خلیج فارس، مپنا و سایر نیروگاههای خصوصی تولیدکننده برق، جریان تأمین مالی حوزه انرژی کشور را تسهیل کرده است.
بورس انرژی، همان طور که از اسمش پیداست به طور اختصاصی فقط در حوزه انرژی در معاملات بورسی فعالیت میکند.
معرفی دوره غیرحضوری آشنایی با بورس
انواع بازار بورس انرژی:
بورس انرژی، دارای سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی میباشد. هر کدام از این بازارها کارکرد منحصربهفرد خود را در ماموریتهای بورس انرژی ایران دارد. به طور کلی بازار بورس انرژی ایران، راهی برای جذب نقدینگی و معاملات شفاف حوزه انرژی در ایران بوده و قطعا در سالهای آینده، یکی از جذابترین بازارهای مالی کشور به حساب میآید که اکثر سرمایهگذاران تمایل به سرمایهگذاری در بورس انرژی را خواهند داشت.
بازار فرعی بورس انرژی: مربوط به خرید و فروش کالاهای تک محمولهای است.
بورس انرژی چه مزایایی نسبت به دیگر بورس ها دارد؟
دریافت تضمینی کالای خریداری شده و تسویه روزانه به همراه شفافیت در سفارشات خرید و فروش ،کم شدن ریسک خرید و فروش حاملهای انرژی، معاملات بر اساس استانداردهای شفاف، کم شدن برخی هزینههای سربار مثل هزینههای حمل و نقل.
دلایل راهاندازی بورس انرژی :
ایران به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای تولیدکننده نفت و گاز و دارنده یکی از بزرگترین ذخایر و منابع هیدروکربوری جهان شناخته میشود. از سوی دیگر با توجه به رویکرد مطرح در سند چشم انداز ۱۴۰۴ در ارتقاء جایگاه جمهوری اسلامی ایران به کشور اول منطقه از لحاظ اقتصادی، سیاسی، علمی و … لزوم تاسیس بازاری متشکل جهت کشف قیمت و معامله نفت به عنوان یک کالای استراتژیک در منطقه بیش از گذشته احساس و همین موضوع زمینهساز طرح قیمتگذاری نفت در داخل کشور شد. از آنجا که یکی از بهترین و شفافترین مکانیزمهای قیمتگذاری محصولات، عرضه آنها در بورس میباشد، در اوایل دهه ۸۰ ایده تاسیس بورسی برای انجام معاملات نفت طی فرآیندی مشترک میان وزارتخانههای نفت و اقتصاد شکل گرفت. در فاز نخست برای محقق شدن این ایده در اواخر بهمن ۱۳۸۶ مبادلات فرآوردههای نفت و پتروشیمی در بازار سرمایه آغاز گردید. از سویی با وجود زیرساختهای موجود در صنعت برق کشور که آن را از کشورهای منطقه متمایز میسازد، همزمان با فعالیتها در راستای شکلگیری بورس نفت، لزوم راهاندازی بورس برق در ادامه توسعه بازار برق کشور احساس شد. در خرداد ۸۷ شورای عالی بورس با تاسیس بورس برق موافقت میکند.
در این بین تشکیل بازاری منسجم برای دربرگیری همه کالاهای از جنس انرژی و تشکیل بورسی جامع و واحد برای معاملات انواع حاملهای انرژی پیشنهاد شد.
اهداف بورس انرژی:
- تبیین، تحکیم و ارتقاء جایگاه و کارکردهای بورس انرژی برای ذینفعان
- بکارگیری رویههای موثر جهت حفظ سلامت بازار و صیانت از حقوق ذینفعان
- طراحی ابزارها و محصولات جدید با توجه به نیازهای ذینفعان و اقتضائات محیطی
- تجهیز بهینه منابع فیزیکی و توسعه مستمر سرمایههای انسانی
- ارزش آفرینی و تامین منافع سهامداران
- تعامل و همکاری موثر با نهادهای فعال در بازارهای مالی
حال به انواع بازارهای برق موجود در بورس انرژی میپردازیم.
بازار برق از حیث کالا:
۱. بازار انرژی
۲. خدمات جانبی
۳. انتقال
بازار انرژی:
بازار معاملات خود توان مصرفی به بازار انرژی موسوم است. معاملات برق در بورس انرژی همان معاملات توان ظاهری برق محسوب میشود. گرچه قرار است در فازهای آینده بازار خدمات جانبی و انتقال نیز در این بورس صورت گیرد.
بازار خدمات جانبی:
همان بازار توان راکتیو و خدمات رزرو و ظرفیت و سایر خدماتی که برای حفظ توان ظاهری در شبکه مورد نیاز است.
بازار انتقال:
بازاريست که در آن خدمات انتقال انرژی الکتریکی مورد معامله قرار میگیرد.
انواع بازارهای برق از حیث زمانی :
۱– بازار سلف:
قرارداد سلف قراردادی است که در آن خریدار و فروشنده کالا برای زمان تحویل معین در آینده و مقدار مشخصی از کالا به قیمت توافقی به تفاهم میرسند. این نوع بازار قرار است در بورس انرژی ایران راهاندازی گردد.
۲– بازار روز بعد:
در اغلب بازارهای برق برای تولید و مصرف در ساعات روز بعد برنامه ریزی میشود، این بازار در ایران به بازار روز فروش معروف است.
۳– بازار لحظه ای:
با توجه به تغییرات سمت بار و سمت تولید ایجاد تعادل در بازههای زمانی کمتر از یک ساعت نیز الزامیست.
در بورس انرژی در فاز اول قرار است که معاملات سلف برق تحت عنوان سلف موازی استاندارد صورت گیرد و معاملات برق از سه روز جلوتر به بعد امکانپذیر است و معاملات بازار روز بعد و بازار لحظه ای فعلا در بورس انرژی مورد معامله قرار نخواهد گرفت.
مکانیسم قیمتگذاری در بورسهای برق :
هر بورس برقی مهمترین بخش فرآیند کشف قیمت است.
کارایی و شفافیت عملیات بورس به فرآیند کشف قیمت وابسته است.
این فرآیند شامل دو بخش مهم است:
- روش فروش (Bidding Methodology)
- فلسفه قیمت گذاری (Pricing Philosophy)
بخش اول یعنی Bidding Methodology به دو شکل انجام میشود:
الف) Supply Side Bidding:
در این روش، قیمتها توسط عرضه کنندگان به بازار ارائه میشوند و بخش تقاضا، پیشنهاد قیمت نمیدهد. در این روش بر اساس سفارشات ارائه شده به بازار و با توجه به تقاطع منحنی تقاضا و عرضه کل، قیمتها تعادلی در بازار به دست میآیند که به آن MCP میگویند؛ به حجم به دست آمده در این قیمت هم، حجم تعادلی بازار میگویند.
ب) Double Side Bidding:
در این روش مصرف کنندگان نیز اقدام به ارائه پیشنهاد قیمت همراه با حجم مورد تقاضا میدهند. در مورد فلسفه قیمت گذاری هم میتوان قیمت گذاری برای عرضه کنندگان را به دو شکل زیر تعریف نمود:
- قیمت گذاری مستقیم (یکنواخت): در این روش قیمتگذاری تمامی عرضه کنندگان، قیمت تلاقی عرضه و تقاضا را دریافت میکنند یا به عبارتی همه عرضه کنندگانی که قیمت پیشنهادی آنها از قیمت تسویه کننده بازار یعنی MCP – uniform کمتر است، قیمت MCP – uniform را دریافت میکنند.
- قیمتگذاری تبعیضی: در این روش به همه عرضه کنندگانی که قیمت شان از MCP – uniformm کمتر میباشد بر اساس قیمت پیشنهادی خودشان پرداخت میگردد؛ قیمت میانگین دریافتی عرضه کنندگان برابر MCP – pay as bid خواهد بود.
سخن آخر :
بورس انرژی ایران در مسیر توسعه و رشد خود در ابتدای راه قرار دارد و تا رسیدن به یک بازار کارا و تأثیرگذار در منطقه فاصله زیادی است؛ اما باید به این نکته توجه کرد که به برخی اهداف خود مانند راهاندازی بازار رینگ بینالملل مانند میعانات گازی و نفت خام در بورس انرژی تا حدودی رسیده و سعی در تکمیل این مسیر دارد. یکی دیگر از مواردی که بورس انرژی به خوبی طراحی و انجام داده است، توسعه و تعمیق بازار مصرف کنندگان بزرگ برق بالای ۵ مگاواتی در بورس انرژی ایران است.
همینطور راهاندازی نخستین صندوق پروژه حوزه انرژی و راهاندازی بازار گواهی ظرفیت برق، موجب تسهیل تأمین مالی فعالان حوزه انرژی از طریق انتشار قرارداد سلف موازی استاندارد بوده که تا حدودی در این مسیر موفق عمل کرده است.
اهداف بعدی این بورس راهاندازی بازار قراردادهای آتی نفت خام و راهاندازی بازار گواهی سپرده کالایی در زمینه متانول و فرآوردههای نفتی و همچنین راهاندازی صندوق کالایی در این بورس خواهد بود.
دیدگاهتان را بنویسید